EPIGJENETIKA

TANI MUND TE PERMIRSOJME ME LEHTE GJENET TONA

ZBULIMI; Menyra e jeteses dhe menyra e te ushqyerit (dieta),jane faktore te rendesishem qe ndikojne ne menyre te drejtperdrejte tek gjenet (te pakten per 5-breza)tek pasardhesit...

Nje shkence e re ,EPIGJENETIKA na spjegon se si ndodh kjo...

Le ta shohim konkretisht nepermjet shembullit te me poshtem...

Ne nje koshere bletesh, mbreteresha dhe bletet e zakonshme(punetoret)kane midis tyre dallime ne funksione,ne permasa si dhe ne jetgjatesi..Mbreteresha ka gjatesi 18-22mm dhe “depoziton “ per dite rreth 3000-veze per te gjithe periudhen 3-4vjecare te jetes se saj.

Ndersa bletet e zakonshme qe kane nje gjatesi 12-13mm,mbasi kane punuar 40-ditet e para te jetes per te pastruar dhe mirmbajtur kosheren,pjesen tjeter e kalojne duke grumbulluar nektar dhe polem...Mbreteresha dhe “punetoret”e se njejtes koshere,kane te njejten trashgimi gjenetike;perse atehere duhet te jene kaq te ndryshme?!

Misterin e zgjidhi Rizarnt Malezka-profesor i gjenetikes molekulare ne universitetin e Kamberas ,Auatrali. Dallimi ,thekson Malezka,konsiston tek menyra e te ushqyerit(dieta),pra lavrat e sapo lindura qe u ushqyen me pelte basilico, u bene mbreteresha,larvat e tjera qe u trajtuan me lengun e zakonshem ,u bene punetore te zakonshme..

PREKUJDESJA AMESORE

Pra ishim gabuar sepse gjenet nuk jane gjicka...Menjehere pas deshifrimit te sekuences se D.N.A-se , u evidentua se gjenet ishin vetem 20-25-mije dhe se deri athere na mungonin te dhena te rendesishme te cilat dote mund na tregonin nenyren se si komunikon mjedisi jetesor me D.N.A-ne .Per shembull;Ne nje eksperiment qe u be me minjte ne labotator u vrejt se nje nene e stresuar nga mjedisi i rrezikshem ku jeton, pas lindjes kujdeset shume pak ose aspak per te vegjlit e saj,ne antiteze me nje nene te qete qe kujdeset shume per te sapolindurit ..

Stresi i “mbartur “nga nena ,transmetohet tek te vegjlit ne kete menyre mjedisi i pergatit ose me mire “ imunizon”te vegjlit ndaj rreziqeve eventuale duke u dhene njekohesisht me teper shanse per te jetuar...Por si i pergatit?!

Prof, ZIF MOSHE ne universitetin McGili te Montrealit ne Kanada,studioi trurin e nje grupi minjsh qe ishin rritur nen perkujdesjen e nenes dhe te nje grupi tjeter qe ishin lene pas dore ,

dhe zbuloi se mungesa e kujdesit te nenes ,redukton se tepermi grupet methilike (molekula qe permbajne disa ushqime)te cilat unifikohen ne treguesin gjenetik te kortizolit(hormonit te stresit)ne qelizat e trurit.Keshtu kur minjte rriteshin ishin me te qete ne raport me te tjeret qe duke u rritur beheshin me nervoze...

KEQTRAJTIMI

Ne institutin e shendetit Dagllas ne Montreal, eshte ruajtur truri i 1000-personave qe jane vetvrare nga Quebec, si dhe intervista te te afermve e miqve te viktimave. Prof.Zif Moshe krahasoi trurin e personave te vetvrare me ate te te vdekurve ne aksidente te ndryshme.Hippocampusi (zona e trurit qe rregullon hormonin e stresit) i personave te vetvrare ishte i ndryshem nga ai i te aksidentuarve.Pastaj krahasoi trurin e te vetvrareve qe sipas te dhenave (nga intervistat e te afrmve) gjate periudhes infantile ishin keqtrajtuar, me ate te atyre qe nuk ishin keqtrajtuar.Ne trurin e te pareve methylationi i gjenit ishte i ndryshem...

“PARTITURA” E D.N.A-se

Por si ndodhin te gjitha keto?!Kesaj pyetjeje doti pergjigjet tashme nje dege e re e gjenetikes

EPIGJENETIKA domethene shkenca qe studion se si faktoret ambientale; menyra e te ushqyerit,stresi, perkujdesja,keqtrajtimi dhe substancat ndotese ne mjedis,mund te trasformojne funksionin e gjeneve pa ndryshuar ne asnje menyre sekuencen e D.N.A-se..

Per te spjeguar se si funksionon

Andrea Bakarelli, prof. i epigjenetikes ambientale ne Harvard,ben nje paralalizem me partituren e Simfonise se Peste.Nga momenti qe e kompozoi Bethoven, simfonia ka mbetur e pa ndryshuar.Por cdo maestro(dirigjent ku ne paralalizmin e Bakarellit korrespondon me mjedisin)deshiron qe simfonia te luhet me tone(itensitet)me te larte,me shpejte ose me ngadale (adaggio)..Ne te njejten menyre epigjenetika shton “nota”kimike tek D.N.A dhe jane pikerisht ato “nota”qe dote percaktojne ne se gjeni dote jete aktv ose inaktiv,dote flase (shprehet)shume apo pak...

Arturo Petronis psikiater ne un. e Trontos, krahasoi methylationin e D.N.A-se ne qelizat e 39- cifteve binjakeve omozigotikous me ate te 40-cifteve eterozigotikon.Methylationi tek ciftet omozigotikus ishte me i ngjajshem ne krehasim me binjaket e tjere .Si perfundim transformimi epigjeneik i methylationit ishte qartesisht i trasheguar por qe mund te ndryshoje gjate vazhdimsise se jetes..

Omozigotikous-eshte nje individ qe ka allele(forme) te njejte ne te dy kopjet gjenetike te kromozoneve..te trshguar nga seicili prind...

Eterozigotikous – eshte nje individ qe ka allele te ndryshme ne te dy kopjet gjenetike te kromozonit

TUMORET DHE DIETA

Ne vitin 2005 M. Estegier ne qendren kombetare te kancereve ne Madrid, studioi 80-cifte binjakesh omozigotikon te moshes 2-74 vjec per te zbuluar se 35% e rasteve kishin dallime te rendesishme ne methylationin e D.N.A-se dhe ne konvertimin e histone. Histone eshte nje proteine qe zakonisht gjendet ne berthamen e qelizes,perreth molekules se D.N.A e cila e ndihmon ate te “paloset”dhe te marre formen karakteristike te helikes se dyfishte(spirales)

Estegiers krahasoi gjatesine , peshen dhe menyren e jeteses te cifteve.Sa me shume rritej mosha ,aq me shume binjaket ishin epigjenetikisht te ndryshem midis tyre.Dallimet me te medha u evidentuan tek binjaket qe kishin jetuar shume pak kohe bashke.Ata vuanin nga semundje te ndryshme spse ishte i ndryshem edhe methylationi i D.N.A-se …

Petronis verteton se ne cdo ndarje qelizore methylationi i nenshtrohet ndryshimeve te ndikuara nga mjedisi te cilat akumulohen deri sa e bejne gjithmone e me te ndryshem aktivitetin e gjenit..

Keto dallime epigjenetike qe shkaktohen nga mjedisi transmetohen me gjenet dhe jane me te fuqishem se sa trashgimia gjenetike.

Prove per kete jane minjte Aguti. Nje nene Aguti eshte e trashe e me qimmmet e lekures ngjyre mjalti. Per shkak te ketyre karakteristikave te trasheguara ajo dhe pasardhesit e saj rrezikojne te vuajne nga diabeti,mbipesha dhe kanceri.Por nese nderhyjme ne dieten e saj gjate periudhes se shtatzanise duke e pasuruar me grupe methili ,p.sh(perime,proteina dhe ushqime me permbajtje vitamine B12) te vegjlit qe dote lindin dote jene me te dobet,me ngjyre me te erret dhe me rrezik me te vogel per tu prekur nga disa semundje.Ky lloj methili dote ruhet ose dote trasformohet tek te vegjlit ne vartesi te ambjentit dhe menyres se jeteses qe dote bejne ,cka dote transmetohet edhe tek brezat e tjere (niper,mbesa e tj.)Epigjenetika hap perpara gjenetistve hapsira te reja me horizonte teper optimiste per sa i perket nderhyrjes nga jashte per permirsimin e gjeneve duke menjanuar ne kete menyre shume semundje te trasheguara gjenetikisht si dhe terapine e sukseshme te kancereve,sindromave dhe semundjeve psiqike ….Mjedisi,dieta dhe perkujdesja jane faktore te rendesishem qe duke u sinkronizuar me parametrat e tjere gjenetike na japin mundesine ta shohim jeten tone nga nje kendveshtrim i ri ,ta kuptojme ate ne permasa me reale pa friken e misterit te se panjohures ...

Methylationi-proteine e prbere nga citozime-fosfat -guanine, ku nje citozine “ndiqet”nga nje guanine ne sekuencen e D.N.A. (enzimat)