Kapitulli 7

IMAGJINATA


Njohuri të përgjithshme për imagjinatën.
Kemi thënë se me anë të perceptimeve njeriu pasqyron në vetëdijen e vet sendet dhe fenomenet në tërësi që veprojnë drejtpërsëdrejti në organet e shqisave. Kështu, gjatë jetës së tij njeriu percepton një numër të madh sendesh dhe fenomenesh, që ruhen në kujtesë dhe që shpesh riprodhohen në vetëdijen e tij. Në këto raste kemi të bëjmë me përfytyrimet.
Por, në vetëdijen tonë krijojmë shpesh edhe figura të reja sendesh e fenomenesh, megjithëse ato nuk i kemi perceptuar drejtpërsëdrejti.
Kështu ndodh shpesh kur dëgjojmë një histori, kur lexojmë një roman apo tregim, ne krijojmë në vetëdijen tonë figura të reja të pa perceptuara drejtpërsëdrejti thjeshtë ato i ndërtojmë në bazë të asaj që lexojmë ose dëgjojmë. Pra, është e qartë se këto janë thjeshtë fantazi ose imagjinatë e jona.
Megjithatë, perceptimet dhe përfytyrimet e kujtesës qëndrojnë në bazë të imagjinatës. Vërtet mund të mos e kemi perceptuar drejtpërsëdrejti diçka, por ne ruajmë në kujtesën tonë figura dhe përfytyrime të ndryshme të mara nga realiteti, dhe të cilat duke i kombinuar me njëra-tjetrën nxjerrim një figurë të re të asaj që po dëgjojmë ose lexojmë.
Të gjitha këto rezerva ruhen në kujtesën tonë
Me anë të të menduarit njeriu i përpunon dhe i kombinon në mënyrë krijuese përfytyrimet e kujtesës për të nxjerrë figura të reja të imagjinatës.
Pra, imagjinata nuk është një bashkim mekanik, por logjik, krijues i sendeve dhe i fenomeneve të perceptuara më parë. Imagjinata megjithëse mbështet në perceptimet dhe përfytyrimet e kujtesës, është një proces më i ndërlikuar se ato.
Sa më shumë rezerva perceptimesh dhe përfytyrimesh të ketë njeriu aq më të pasur e ka përmbajtjen e imagjinatës. Pra, përmbajtja e imagjinatës dhe zhvillimi i saj varen shumë nga përvoja dhe njohuritë e njeriut.

Imagjinata dhe veprimtaria e saj

Imagjinata luan një rol të rëndësishëm në pasqyrimin e botës reale në vetëdijen tonë. Ajo ka rëndësi të gjithanshme në veprimtarinë e njeriut për njohjen dhe shndërrimin e botës. Imagjinata na zgjeron horizontin e dijeve, duke hapur "dritare" të shumta për të njohur zhvillimin e botës njerëzore që nga zanafilla e saj.
Me anë të saj të njihemi më mirë me të kaluarën tonë, të zgjerojmë tablonë e sotme dhe të ndërtojmë përfytyrime të së ardhmes sonë.
Ku më pak e ku më shumë, imagjinata i ushqen njerëzit e të gjitha fushave dhe sferave të veprimatarisë njerëzore por në mënyrë të veçantë ajo i shërben artistëve dhe shkrimëtarëve në punët e tyre krijuese. Por, megjithatë ajo nuk është "pronë" vetëm e tyre por ajo i shërben edhe zhvillimit teknologjik dhe shkencor.
Imagjinata ka lidhje edhe me procese të tjera psikike, sidomos me ndjenjat. Ajo shpesh herë ndikon tek njeriu duke i sjellë entuziazëm dhe zell të dobishëm, P.sh. fjalët artistike të mësuesit të letërsisë i japin krah imagjinatës së nxënësve, që bëhet për ta burim ndjenjash dhe emocionesh.
Fantazia e lindur nga fjalët dhe veprat e dobishme, i shërben njeriut për ta motivuar të jetë këmbëngulës, t'i kalojë pengesat e ndryshme dhe e nxit atë për të arritur qëllime të dobishme. Pra, fantazia në këto raste lidhet me vullnetin.

Llojet e imagjinatës

Llojet kryesore të imagjinatës janë këto: imagjinata e pavullnetshme ose pasive, e vullnetshme, aktive, imagjinata riprodhuese dhe imagjinata krijuese.
a. Imagjinata e pavullnetshme. Në këtë lloj imagjinate krijimi i figurave të reja të sendeve apo fenomeneve nuk i nënshtrohet vullnetit të njeriut, prandaj dhe quhet e pavullnetshme ose pasive. P.sh. gjatë leximit të një romani në mënyrë të pavullnetshme na krijohen në fantazinë tonë, figura njerëzish, peizazhe, tablo apo skena ku zhvillohen ngjariet etj.
Fantazia e pavullnetshme është shpesh fantazia e njerëzve të plogësht dhe me vullnet të dobët. Ajo kthehet tek këta njerëz në një ëndërr boshe ose siç thotë populli, në një "ëndërr nën diell".
Ëndërra të tilla boshe dhe të dëmshme e shkëputin njeriun nga realiteti, nga veprimtaria e përbashkët shoqërore dhe ia paralizojnë vullnetin.
Në llojin e imagjinatës së pavullnetshme futen edhe ëndërrat e gjumit. Ëndërrat e gjumit zakonisht krijojnë figura të çuditshme, megjithatë ato kurdoherë janë të lidhura me jetën reale të njeriut. Ëndërrat e gjumit gjejnë shpjegim shkencor. Një grup i tyre janë mbresat e fuqishme të jetës së përditshme, ngjarjet e rëndësishme, çrregullimet e ndryshme dhe mosfunksionim normal i organizmit etj.
Ka dhe grupe të tjera ëndërrash të cilat akoma mbeten mister për shkencën dhe që shpjegohen nga parapsikologjia dhe feja.
b) Imagjinata e vullnetshme ose aktive. Kemi të bëjmë me këtë lloj imagjinate kur në vetëdijen tonë krijohen figura të reja, duke iu nënshtruar një qëllimi të paracaktuar. P.sh. piktori para se të krijojë një vepër të re artistike realiste pa e parë drejtpërsëdrejti në realitet, ai bën fillimisht disa skica të ndryshme në lidhje me atë temë të cilat mund t'i marrë nga realiteti, më pas i përpunon dhe i ndërthur sëbashku dhe në bazë të tyre krijon një tabllo të vetme.
Pra, në këtë lloj imagjinate merr pjesë vullneti, prandaj dhe quhet imagjinatë e vullnetshme.
Të gjithaveprat e artit, zbulimet shkencore, shpikjet, etj, janë produkt i imagjinatës së vullnetshme.
c) Imagjinata riprodhuese. Figurat e imagjinatës riprodhuese janë të lidhura me sende, ngjarje apo fenomene, që kanë qënë ose janë, por që nuk i kemi perceptuar ndonjëherë drejtpërsëdrejti.
Figurat e imagjinatës riprodhuese mbështeten në përvojën dhe njohuritë tona të fituara nga leximet apo dëgjimet. Por, nuk duhet ngatërruar imagjinata riprodhuese me përfytyrimet e kujtesës. Pasi tek përfytyrimet e kujtesës kemi të bëjmë me përfytyrimin e diçkaje të perceptuar më parë drejtpërsëdrejti, ndërsa tek imagjinata riprodhuese kemi të bëjmë thjeshtë me atë që mëndja jonë krijon aty për aty dhe që s'e kemi perceptuar drejtpërsëdrejti.
d) Imagjinata krijuese. Me anë të imagjinatës krijuese lindin në vetëdijen tonë figura të reja, që nuk kanë qënë dhe nuk janë, por që mund të realizohen në praktikë. P.sh. televizori ose raket kozmike në fillim lindën në vetëdijen e shkencëtarëve dhe teknikëve, pastaj ato u realizuan në praktikë. Megjithatë, sado origjinale që të jetë figura e re, ajo mbështetet në përvojën jetësore të njeriut.
Imagjinata ka rëndësi të madhe për secilin individ të çfarëdo profesioni, pasi ajo i hap horizonte të reja për të ardhmen. Ajo në veçanti u shërben artistëve, shkencëtarëve, teknikëve, punëtorëve etj